Dài cổ chờ cấp phép

Theo Cục Quản lý xây dựng và Chất lượng công trình giao thông (Bộ Giao thông vận tải - GTVT), dự án xây dựng một số đoạn đường bộ cao tốc trên tuyến Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2017 - 2020 gồm 11 dự án thành phần, đi qua 13 tỉnh, thành phố với tổng chiều dài khoảng 653 km. Theo hồ sơ thiết kế kỹ thuật, nhu cầu vật liệu đất đắp (sau khi đã điều phối dọc tuyến) cho toàn bộ 11 dự án khoảng 52 triệu m³.

Theo số liệu khảo sát mỏ vật liệu của các đơn vị tư vấn thiết kế, tổng số lượng mỏ cung cấp cho 11 dự án khoảng 143 mỏ; trong đó, gồm 81 mỏ đang khai thác (tổng trữ lượng khoảng 63,2 triệu m³), 12 mỏ đã hết thời hạn khai thác đang chờ gia hạn (tổng trữ lượng 28,8 triệu m³) và 82 mỏ trong quy hoạch nhưng chưa cấp phép khai thác (tổng trữ lượng hơn 101 triệu m³) bảo đảm cung cấp đủ nhu cầu vật liệu đất đắp cho toàn bộ 11 dự án cao tốc Bắc - Nam phía đông giai đoạn 2017 - 2020.

Hiện tại, sáu dự án cao tốc gồm Cao Bồ - Mai Sơn, Mai Sơn - Quốc lộ 45, Cam Lộ - La Sơn, Vĩnh Hảo - Phan Thiết, Phan Thiết - Dầu Giây, cầu Mỹ Thuận 2) đang triển khai thi công xây dựng. Qua khảo sát thực tế hiện trường về tình hình vật liệu đất đắp cho thấy, ba dự án cao tốc (Cao Bồ - Mai Sơn, Cam Lộ - La Sơn, cầu Mỹ Thuận 2) cơ bản đáp ứng đủ nhu cầu vật liệu.

Tuy nhiên, Cục Quản lý xây dựng và Chất lượng công trình giao thông cũng nhận định, dự án Mai Sơn - Quốc lộ 45 đoạn qua địa phận tỉnh Ninh Bình có một mỏ (trữ lượng 4,8 triệu m³); Vĩnh Hảo - Phan Thiết gồm sáu mỏ (tổng trữ lượng khoảng 4,17 triệu m³), Phan Thiết - Dầu Giây có sáu mỏ (tổng trữ lượng khoảng 6 triệu m3) đã có trong quy hoạch nhưng chưa được địa phương cấp phép khai thác.

Lãnh đạo Ban quản lý dự án 7 cho biết, chỉ tính riêng dự án cao tốc Vĩnh Hảo - Phan Thiết, nhu cầu vật liệu thi công cần khoảng 2,54 triệu m³ đá, 580 nghìn m³ cát, 9,2 triệu m³ đất đắp nền. Tuy nhiên, năng lực cung cấp của các mỏ đủ pháp lý cho dự án chỉ khoảng 2,4 triệu m³, nếu tận dụng đá xay để đắp nền khoảng 1,2 triệu m³, vẫn thiếu khoảng 5,6 triệu m³. Nếu tính luôn trữ lượng của các mỏ đang làm thủ tục cấp phép (khoảng 4,17 triệu m³, nhanh nhất phải trong quý III tới mới hoàn thành thủ tục), vẫn còn thiếu 1,43 triệu m³.

Trong quá trình thực hiện khảo sát mỏ vật liệu bước thiết kế kỹ thuật, kết quả khảo sát bị sai khác lớn với thực tế (trong hồ sơ khảo sát tổng trữ lượng là 20 triệu m³ nhưng tổng trữ lượng thực tế chỉ đạt 4,17 triệu m³). Ban Quản lý dự án 7 kiến nghị UBND tỉnh Bình Thuận đẩy nhanh tiến độ cấp phép khai thác các mỏ đã được quy hoạch bổ sung, sớm báo cáo HĐND tỉnh xem xét thông qua việc cập nhật, bổ sung thêm bốn mỏ đất vào quy hoạch để phục vụ dự án cao tốc Bắc - Nam.

Mới đây, trong buổi làm việc với Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, Phó Giám đốc Ban Quản lý dự án Thăng Long Nguyễn Văn Huấn đã nêu ý kiến bày tỏ lo ngại về việc thiếu vật liệu sẽ ảnh hưởng đến tiến độ thi công cao tốc Phan Thiết - Dầu Giây và kiến nghị lãnh đạo hai tỉnh Bình Thuận, Đồng Nai sớm tháo gỡ vướng mắc về nguồn cung vật liệu để sớm hoàn thành, đưa vào khai thác tuyến cao tốc huyết mạch này.

Trong khi hàng chục mỏ đất nằm trong quy hoạch vẫn loay hoay chờ cấp phép thì giá đất đắp tại các mỏ đang khai thác tại Bình Thuận tăng liên tục, chóng mặt. Theo báo giá vật liệu xây dựng công bố vào tháng 5/2020 của Công ty cổ phần Vật liệu xây dựng và Khoáng sản Bình Thuận, giá bán lẻ đất tầng phủ tại mỏ là 90 nghìn đồng/m³ (đã bao gồm VAT). Tuy nhiên, theo phiếu báo giá cuối tháng 1 vừa qua của Công ty Thương mại và sản xuất Quản Trung, giá đất đắp đã tăng lên tới 170 nghìn đồng/m³, nhiều mỏ khác cũng dao động từ 150 đến 180 nghìn đồng/m³.

Cục Quản lý xây dựng và Chất lượng công trình giao thông cũng đánh giá, các dự án Quốc lộ 45 - Nghi Sơn, Nghi Sơn - Diễn Châu, Diễn Châu - Bãi Vọt, Nha Trang - Cam Lâm, Cam Lâm - Vĩnh Hảo) dự kiến triển khai thi công trong quý II tới, trong hồ sơ khảo sát mỏ vật liệu có sử dụng các mỏ quy hoạch của địa phương mới đáp ứng được nhu cầu vật liệu đắp các dự án. Vì vậy, các địa phương phải khẩn trương thực hiện các công việc liên quan cấp phép khai thác và giải phóng mặt bằng, thi công xây dựng đường tiếp cận vào mỏ...

 “Trường hợp các địa phương (Ninh Bình, Bình Thuận, Đồng Nai) không kịp thời cấp phép khai thác cho các mỏ vật liệu này dẫn đến các dự án trên có nguy cơ thiếu hụt nguồn vật liệu đắp” - Phó Cục trưởng Cục Quản lý xây dựng và Chất lượng công trình giao thông Phan Quang Hiển thừa nhận.

Chống đầu cơ, “đẩy giá”

Để đáp ứng nhu cầu vật liệu đất đắp phục vụ thi công các dự án cao tốc Bắc - Nam, Cục Quản lý xây dựng và Chất lượng công trình giao thông kiến nghị lãnh đạo Bộ GTVT làm việc và có văn bản gửi các tỉnh, thành phố, tạo mọi điều kiện thuận lợi để đẩy nhanh tiến độ hoàn tất các điều kiện, thủ tục còn thiếu cho các mỏ đã được cấp phép nhưng chưa khai thác được (do chưa giải phóng mặt bằng mỏ, chưa có đường tiếp cận...), cấp phép khai thác (các mỏ đã có trong quy hoạch), nâng công suất khai thác mỏ (các mỏ đang khai thác có công suất nhỏ), gia hạn giấy phép mỏ (các mỏ đã hết hạn khai thác nhưng còn trữ lượng)…

UBND các địa phương cũng cần chỉ đạo các sở, ban, ngành và các huyện, xã có liên quan thực hiện tốt công tác quản lý Nhà nước về giá vật liệu xây dựng; có giải pháp, chế tài kịp thời và phù hợp để chống độc quyền, đầu cơ, tùy tiện nâng giá vật liệu xây dựng.

Đối với các dự án Mai Sơn  - Quốc lộ 45, Vĩnh Hảo - Phan Thiết, Phan Thiết - Dầu Giây có khả năng thiếu hụt lớn khối lượng vật liệu đất đắp, Bộ GTVT chỉ đạo các Ban quản lý dự án 7 và Ban quản lý dự án Thăng Long tiếp tục chỉ đạo tư vấn khảo sát các khu vực lân cận tuyến để tìm kiếm phát hiện các mỏ có khả năng khai thác, thực hiện các thủ tục để đủ điều kiện khai thác vật liệu đất đắp bảo đảm đáp ứng đủ nhu cầu cho dự án.

Các chủ đầu tư lập phương án điều phối đất để tận dụng ngay vật liệu đủ tiêu chuẩn đắp nền từ các vị trí đào trên tuyến điều phối sang để đắp các đoạn nền đắp, ưu tiên các đoạn phải xử lý nền đất yếu để kịp tiến độ gia tải; nghiên cứu tận dụng đối với vật liệu đào đổ thải theo hướng có thể nghiền và phối trộn để đạt tiêu chuẩn đắp nền; sử dụng tối đa vật liệu đất đắp tại các mỏ đang khai thác cho dự án.

Do hàng loạt mỏ chậm được cấp phép đã tạo nên sự khan hiếm vật liệu, các chủ mỏ đều đẩy giá vật liệu lên rất cao khiến các nhà thầu đứng trước nguy cơ phải bù lỗ hàng trăm tỷ đồng. Một nhà thầu thi công tại dự án cao tốc Phan Thiết - Dầu Giây cho biết, gói thầu đơn vị thi công cần khoảng 1,5 triệu m³ đất đắp, nếu mua đất đắp từ các chủ mỏ để thi công, ước tính nhà thầu phải bù lỗ khoảng 40 - 60 tỷ đồng cho hạng mục đất đắp gói thầu này.

Việc mua bán vật liệu thi công là quan hệ giữa các nhà thầu với chủ mỏ đất, đá, không ảnh hưởng tổng mức đầu tư của dự án được duyệt, bởi khi nhà thầu đã bỏ giá thầu thì phải làm đúng theo quy định. Tuy nhiên, nếu khan hiếm vật liệu, giá đất bị đẩy lên cao, nhà thầu thiệt hại nặng sẽ tác động trực tiếp đến tiến độ thi công công trình. Nếu cơ quan chức năng không vào cuộc tháo gỡ, các nhà thầu làm cao tốc bắc - nam sẽ thua lỗ nặng nếu phải mua đất với mức giá tăng sốc như trên.

Theo Chủ tịch UBND tỉnh Bình Thuận Lê Tuấn Phong, khi dự án cao tốc bắc - nam triển khai qua địa bàn, tỉnh đã xác định đây là công trình có ý nghĩa đặc biệt đối với việc phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Riêng cao tốc Vĩnh Hảo - Phan Thiết, tỉnh đã đấu giá 59 mỏ, trong đó có bốn mỏ đá và các mỏ vật liệu khác. UBND tỉnh đã giao Sở Tài nguyên và Môi trường, Sở Xây dựng làm việc với các đơn vị liên quan để xem xét xử lý. Những mỏ đã có trong quy hoạch sẽ ưu tiên cung cấp phục vụ thi công, còn lại các mỏ chưa được cấp phép sẽ nghiên cứu cơ chế đặc thù để rút ngắn thời gian cấp phép.

Đại diện Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Đồng Nai cũng cho hay, quy trình, thời gian cấp phép một mỏ vật liệu có nhiều khâu, dẫn đến phải mất thời gian. Trên địa bàn tỉnh đang triển khai nhiều dự án trọng điểm quốc gia như dự án cao tốc bắc - nam, sân bay Long Thành và nhiều dự án giao thông quy mô lớn khác. Do vậy nguồn vật liệu cần cung cấp ra thị trường đòi hỏi rất lớn, Sở đã tham mưu UBND tỉnh báo cáo Chính phủ có giải pháp tháo gỡ vướng mắc và đề xuất hướng giải quyết cụ thể, rút ngắn thời gian cấp phép nhất có thể.

Đối với hai dự án chuyển đổi sang hình thức đầu tư công (Quốc lộ 45 - Nghi Sơn, Nghi Sơn - Diễn Châu) dự kiến khởi công trong quý II tới, Cục Quản lý xây dựng và Chất lượng công trình giao thông đề nghị Ban quản lý dự án 2 và Ban quản lý dự án 6 chỉ đạo các đơn vị tư vấn tiếp tục khảo sát, rà soát các mỏ vật liệu dự kiến cung cấp cho dự án về chất lượng, trữ lượng, điều kiện khai thác (giấy phép, đường tiếp cận,...), cập nhật vào hồ sơ thiết kế kỹ thuật trước khi trình duyệt, bảo đảm đáp ứng đủ nhu cầu vật liệu đất đắp cho dự án.